Assign modules on offcanvas module position to make them visible in the sidebar.

Popular articles

ستاره غیر فعالستاره غیر فعالستاره غیر فعالستاره غیر فعالستاره غیر فعال
 

عوامل تشکیل دهنده آلودگی هوا و اثرات آن بر انسان

عوامل تشکیل دهنده آلودگی هوا

مسئله آلودگی هوا اگر یکی از حادترین مسائل ناشی از تمدن ماشینی نباشد بدون شک از بغرنجترین آنها است چرا که هوا در همه جا گسترده است . در اعماق چند صد متری زمین و یا در ارتفاعات چند کیلومتری زمین ، هوا وجود دارد . ملکول گازی که امروزه از کارخانه یا منبع آلوده کننده دیگر در گوشه ای از جهان وارد هوا می شود اگر تجزیه نشود ویا تغییر نکند بعد از چندی می توان آنرا در ریه های انسانهایی که در قلب جنگلهای آمازون و یا آفریقا و یا در دشتهای وسیع کشور های آسیایی زندگی میکنند ردیابی کرد.

اثرات آلوده کننده های هوا بستگی به غلظت آلوده کننده ها و حساسیت مردم دارد و عوارض آن بصور زیر ممکن است بروز کند .

1) بیماریهای حاد که امکان دارد به مرگ منجر شود .

2) بیماریهای مزمن که نتیجه آن کوتاه شدن عمر یا عدم رشد کامل است.

3) دگرگونی اعمال فیزیولوژیک مانند تنفس ، انتقال اکسیژن بوسیله هموگلوبین و دگرگونی دستگاه عصبی .

4) عوارض ناگوار مانند احساس تحریک در مواقعی که علت آشکاری وجود ندارد

5) احساس ناراحتی ، کاهش دید ویا دیگر اثراتی که ممکن است منجر به تغییر مسکن یا محل کار انسان گردد.

 

عوامل تشکیل دهنده آلودگی هوا

سطح و نوع آلاینده‌های مختلف هوا در فصل‌های مختلف سال ممکن است تغییر کند. درصورتی‌که آلاینده‌های موجود در هوا بیش از حد مجاز باشد، می‌تواند خطرهای جدی برای مادران بارداری که مدت زیادی در آن هوا تنفس کرده‌اند به دنبال داشته باشد. همچنین بسیاری از خانواده‌ها در فصل سرما از وسایل گرمایشی با سوخت فسیلی مثل بخاری نفتی و گازی در داخل خانه استفاده می‌کنند. سوخت ناقص این وسایل گرمایشی ‌می‌تواند گاز‌های سمی خطرناکی را در هوای خانه ایجاد کند. نفس کشیدن در هوای آلوده و سمی می‌تواند مشکلات تنفسی برای مادر ایجاد کند و در اکسیژن‌رسانی به جنین تأثیر بگذارد. همچنین مواد سمی موجود در برخی از آلاینده‌ها ممکن است تأثیرهایی مثل نقص‌های اسکلتی و ساختاری در جنین و حتی سقط جنین را به دنبال ‌داشته ‌باشد. بخشی از مواد آلایندۀ موجود در هوای ایران و تأثیر آن بر جنین در زیر آمده است:

اثر منو اکسید کربن :

این گاز از سوختن ناقص سوخت‌های فسیلی آزاد می‌شود. تنفس گاز مونوکسیدکربن که گازی بی‌بو است، می‌تواند باعث کاهش اکسیژن خون و منجر به تنگی نفس، سوزش چشم و مجاری تنفسی شود. استنشاق طولانی‌مدت یا تنفس حجم زیاد گاز مونوکسیدکربن می‌تواند منجر به بیهوشی و حتی مرگ شود. از آنجا ‌که زنان باردار، آسیب‌پذیرتر از افراد عادی هستند، ورود مونوکسیدکربن به خون می‌تواند در روند اکسیژن‌رسانی به جنین اختلال ایجاد کند و آسیب‌هایی را برای جنین داشته باشد.

میل ترکیبی هموگلوبین خون ، با منواکسید کربن تقریبا دویست مرتبه بیشتر از میل ترکیبی آن با اکسیژن است . از این رو وجود مقدار کمی از این گاز در هوای تنفسی قادر است مقادیر زیادی از هموگلوبین خون را به کربوکسی هموگلوبین که یک ترکیب پایدار است تبدیل کند . وجود کربوکسی هموگلوبین در خون از جدا شدن اکسیژن و هموگلوبین از یکدیگر نیز جلوگیری می کند و این انتقال اکسیژن به بافت های دیگر بدن را کاهش می دهد در ضمن منواکسید کربن در خون فشار نسبی گاز اکسیژن را کاهش می دهد و نیروی محرکه انتشار اکسیژن را در بافتهای بدن کم می کند.

اثر گاز انیدرید سولفورو :

این گاز در غلظت کم 0.2 ppm موجب ایجاد واکنشهایی در مغز می گردد. غلظت کمتر از 1 ppm در مدت 10 دقیقه موجب افزایش ضربان قلب و سرعت حرکات تنفسی میگردد. و اگر غلظت 8-1 ppmبرسد ظرفیت تنفسی را کاهش میدهد و گلو و مجاری تنفسی خشک میشود. واکنش افرادی که بطور روزمره در معرض این گاز هستند بمراتب کمتر از کسانی است که برای بار اول در معرض آن قرار می گیرند . این گاز سنتز DNA را مختل می کند و از رشد گلوبولهای سفید خصوصا لنفوسیتها جلوگیری میکند و به حالت دفاعی بدن در مقابل بیماریها آسیب می رساند.

اثر اکسیدهای ازت:

اکسیدهای ازت به دو طریق مستقیم و غیر مستقیم بر سلامت انسان اثر میگذارد اثر مستقیم آنها بستگی به نوع اکسید دارد زیرا دی اکسید نیتروژن بیش از مونواکسید ازت مضر است . این گاز خرمایی رنگ و بسیار محرک است و در غلظت های مساوی با مونواکسید کربن نیز از آن زیان آورتر است. گرچه قرار گرفتن در معرض این گاز با غلظت زیاد جزء موارد نادر میباشد ولی غلظت کم آن نیز در هوا ایجاد امراض ششی مزمن میکند.

اثر غیر مستقیم اکسیدهای نیتروژن بر انسان از طریق تولید اکسید کننده های فتوشیمیایی است که عامل مهمی در تشکیل دودمه اکسید کننده میباشد.

عوامل تشکیل دهنده آلودگی هوا

دی‌ اکسید گوگرد:

یکی از منابع تولید‌کنندۀ این گاز سمی در شهر‌ها خودرو‌ها هستند. تنفس دی‌اکسید‌گوگرد می‌تواند موجب نارسایی تنفسی و کاهش سیستم دفاعی ریه‌ها در مادر شود. کاهش سیستم دفاعی ریه در زنان باردار می‌تواند آنها را در معرض ابتلا به عفونت‌های ریوی قرار دهد.

اثر ازن :

گازهای تاسیسات صنعتی و نیروگاه‌ها ممکن است حاوی ازن باشد یا باعث به وجود آمدن آن شود. تنفس ازن ممکن است باعث درد قفسه سینه، سرفه، گرفتگی ریه و سوزش گلو شود. اگر فرد در مدت طولانی در معرض ازن قرار بگیرد، ممکن است بافت ریۀ او دچار زخم دائمی شده یا حتی به سرطان ریه مبتلا شود. گاز ازن باعث وخیم‌تر شدن برونشیت و آسم نیز می‌شود. صدمه دیدن ریه می‌تواند باعث کاهش اکسیژن دریافتی شود و در زنان باردار ممکن است اکسیژن مورد نیاز جنین تأمین نشود.

صرف نظر از ازنی که در هوا یافت می شود این گاز یک آلوده کننده ثانویه نیز محسوب می شود . ازن گاز محرک دستگاه تنفسی انسان است و غلظت زیاد آن باعث خونریزی و تورم شش می گردد. ازن اثر غیر مستقیم بر سلامت انسان دارد زیرا تغییر ازن در هوا باعث تغییر اثر اشعه خورشید برانسان می شود مثلا کاهش یک درصد از غلظت ازن در هوا احتمالا هشت درصد بر شدت اثر اشعه خورشید رسیده به زمین می افزاید که بالا رفتن اشعه باعث افزایش میزان سرطان پوستی می گردد.

اثر هیدروکربورها :

اثر مضر هیدروکربورها بر انسان اغلب از طریق واکنشهای فتوشیمیایی که مواد ثانویه آلوده ساز تولید می کنند می باشد . درمورد اثرات مستقیم این ترکیبات می توان اثر تحریک کنندگی برخی نظیر آلدئیدها را بر روی چشم و نیز خاصیت سرطانزایی ترکیباتی مثل بنزو پیرین را ذکر کرد .

اثر ذرات :

در صورت افزایش سطح ذرات معلق در هوا این ذرات می‌تواند تأثیرهای منفی بر سلامت مادر باردار و جنین داشته باشد. ذرات معلق موجود در هوای آلوده که در حد هشدار است، می‌تواند منجر به مشکلات تنفسی برای مادرشود. همچنین این ذرات باعث کاهش اکسیژن‌رسانی به جنین و ایجاد نقص‌های ساختاری و اسکلتی یا حتی سقط می‌شود.

ذرات استنشاق شده ممکن است در مجاری تنفس فوقانی اثر تحریکی داشته و یا در داخل ششها نفوذ نماید که در اینجا احتمال بروز عوارض در ششها و ایجاد اختلال در اعمال تنفسی وجود دارد . از اثرات نامطلوب ذرات گرد و غبار در هوا کاهش دید نیز بسیار مهم می باشد.

اثرات مواد رادیو اکتیو :

مخفی ترین و وحشتناکترین منبع آلودگی محیط مواد رادیواکتیو هستند که اثرات جسمانی و ژنتیکی در موجودات زنده پدید می آورند .

امروزه از مواد رادیواکتیو در تحقیقات کشاورزی ، طب و صنعت استفاده های فراوانی می شود بطوریکه هم اکنون تعداد زیادی نیروگاه تولید برق با سوخت اتمی درحال فعالیت و ساخت هستند و همچنین استفاده های رو به رشد مواد رادیواکتیو خطرات آنرا دوچندان مینماید اثرات مواد رادیو اکتیو به صورت جسمانی و ژنتیکی می باشد که به بررسی آن می پردازیم.

الف) اثرات جسمانی :

اعضایی که به تشعشعات بیشتر حساسند عبارتند از ریه ها ، چشمها ، پوست و ترکیبات خونساز.

1- ریه ها : گردوغبار رادیواکتیو در اثر تنفس ، روی بافت ریه جایگزین شده و ایجاد جراحات می کند .

2- چشمها : در اثر گرد وغبار مواد رادیواکتیو و یا تابش تشعشعات به چشم عوارضی چون آب مروارید ایجاد می شود.

3- پوست : بر حسب مقدار و قدرت نفوذ مواد رادیواکتیو و تشعشعات در پوست التهاب سطحی ویا زخمهای عمقی ایجاد می گردد چنانچه پوست مدت زیادی در معرض تشعشعات قرار گیرد غالبا سرطان پوست بوجود می آید.

4- اعضاء سازنده ترکیبات خون : در اثر تشعشعات مواد رادیواکتیو ممکن است جراحاتی در استخوان ها و مغز استخوان بوجود آمده و تغییراتی در ترکیبات خون ظاهر شود.

ب) اثرات ژنتیکی :

مواد رادیواکتیو باعث تغییرات ناگهانی در خصوصیات ژنتیکی نیز میگردد این تغییرات معمولا در نسلهای اولیه ظاهر نمی شود و ممکن است موجب تغییر در نسلهای بعدی گردند زیرا هر نوع در معرض تشعشع قرار گرفتن با اثرات سوء همراه بوده و بدلیل تکثیر نسل ناسالم اثرات نامطلوبی در اجتماع بر جای می گذارد.

عوامل تشکیل دهنده آلودگی هوا

اسموگ (smog) یا دودمه :

تشکیل اسموگ یا مخلوط دود مه را چنین میتوان بیان نمود وقتی که سطح زمین ودر نتیجه هوای مجاور آن باندازه کافی سرد شود مه تشکیل می گردد زمانی که مه در هوای آلوده ایجاد گردد ذرات مه با آلوده سازی های هوا مخلوط شده و تشکیل دود مه را می دهد. که پدیده ایبسیار خطرناک است و دراغلب موارد حوادث ناشی از آلودگی هوا به عنوان یکی از مهمترین عوامل ازدیاد مرگ و میر شناخته شده است .

دودمه به دو نوع تقسیم می شود:

1- دودمه اکسیدکننده 2- دودمه اسیدی

که در دودمه اکسیدکننده عامل فعال و زیان آور ، ترکیبی بنام پان (PAN) می باشد

(پان مخلوطی از گازها خصوصا اکسیدهای نیتروژن می باشد )

در دودمه اسیدی عامل فعال وزیان آور ، دی اکسید گوگرد است .که تحت تاثیر اکسیژن و بخار آب هوا به اسید سولفوریک تبدیل می گردد از مهمترین عواملی که باعث نگهداری دودها در سطح زمین می شود پدیده وارونگی هوا یا اینورژن (inversion) میباشد .

اینورژن :

در شرایط و وضع طبیعی ، دما با افزایش ارتفاع کم میشود و نقل و انتقالات جوی بر اثر ناپایداری هوا بخوبی انجام میگیرد زیرا هوای گرم و سبک پایین ، بسوی بالا حرکت میکند و هوای سرد و سنگین بالا جای آنرا میگیرد ودر نتیجه مواد آلوده سازی که در نزدیکی سطح زمین وجود دارند نیز به طرف بالا حرکت می کنند . در حالت وارونگی یعنی وقتی که دما با افزایش ارتفاع زیاد میشود هوای سرد و سنگین در پایین قرار می گیرد و هوای گرم وسبک در بالا ودر نتیجه هوا کاملا پایدار و آرام می ماند در این حالت مواد آلوده ساز در نزدیکی سطح زمین یعنی زیر لایه وارونه که مانند سقفی مانع حرکت آنها به فضای بالاتر میشود باقی می ماند و در نتیجه از پخش آنها در جهت عمودی جلوگیری می شود.

در اغلب حوادث آلودگی هوا اینورژن باعث ازدیاد غلظت مواد آلوده کننده و در نتیجه افزایش درصد بیماری د مرگ و میر می شود . در واقع در پدیده اینورژن میزان اکسیژن هوا بعلت مصرف تدریجی کاهش یافته و میزان مواد آلوده ساز هوا بعلت تولید تدریجی آنها افزایش می یابد بنابراین هوای مجاور سطح زمین شدیدا آلوده می شود .از اینرو در ناحیه ای هر چه تعداد موارد وقوع حادثه اینورژن بیشتر و ارتفاع آن کمتر باشد آلودگی هوا بیشتر تشدید میشود .

عوامل تشکیل دهنده آلودگی هوا

آزبست:

لنت ترمز وسایل نقلیه، کارخانه‌‌های صنعتی و نساجی‌ها می‌تواند منابع آزاد کردن آزبست باشد. تنفس آزبست ممکن است به آزبستور و مزوتلیوما منجر شود. ابتلا به این بیماری‌ها در دوران بارداری بسیار خطرناک است و ممکن است باعث تنگی نفس و کاهش وزن زن باردار و بروز مشکل در روند رشد جنین گردد. مزوتلیوما ممکن است تا مدت‌ها تشخیص داده نشود و با کاهش حجم ریه، مشکلات زیادی به وجود آورد. در هوای آلوده معمولاً سطح آزبست در بخش‌های پرترافیک شهری خیلی بالاتر است.

آرسنیک:

آرسنیک عنصری طبیعی است که استفاده‌های مختلفی دارد. به عنوان مثال می‌توان به استفاده از آنها در علف‌کش‌ها و سموم دفع آفات گیاهی اشاره کرد. اگرچه سطح آرسنیک موجود در هوا چندان زیاد نیست، اما افزایش ترکیبات آرسنیک در هوا یا تماس طولانی‌مدت با آن ممکن است باعث افزایش تولد کودکان با نقص‌های مادرزادی یا تولد نوزادان کم‌وزن شود. گرد و غبار و ذرات معلقی که از سمت مزارع یا شهر‌های صنعتی به مناطق مسکونی می‌آیند ممکن است حاوی ذرات آرسنیک باشد.

منبع :

سایت بهداشت محیط ایران

madarsho.com